Introductie
Mijn grootvader van m’n vaders kant heeft nog gevaren op zeilschepen van de Nederlandse marine. Dat lijkt onmogelijk, want op het moment dat ik dit schrijf is het 2024, dus de 21ste eeuw, maar we praten hier over de 19e eeuw!
Dus laten we even rekenen…
Mijn grootvader werd geboren in 1871.
Mijn vader werd geboren in 1919 toen mijn grootvader 48 jaar oud was.
Ik werd geboren in 1960 toen mijn vader 41 jaar oud was.
Ik ben nu slechts 🙂 63 jaar.
Zo overbrug je met 3 generaties meer dan anderhalve eeuw.
De reden voor het opnemen van mijn grootvaders achtergrond is een stukje Nederlandse geschiedenis waarin Vrije Keuze een rol speelt. Hij was getuige van – en speelde een rol in – wat je een duistere pagina uit de Nederlandse geschiedenis zou kunnen noemen. Hij heeft hierover geschreven in zijn verslag hierover, maar pas 30 jaar later.
Hij was getuige van een beschieting op de kust van Sumatra, uitgevoerd door Engelse en Nederlandse schepen, waaronder zijn eigen schip. Hij werd de volgende ochtend uitgezonden om samen met enkele maats te kijken naar het effect van deze beschieting. Wat hij toen zag heeft hem nadien kennelijk levenslang achtervolgd. Want in loopgraven lagen de verminkte lichamen van tientallen Atjehers, waaronder vele vrouwen en kinderen…
Pas dertig jaar na dato heeft hij verslag gedaan van zijn reis aan boord van Nederlandse marineschepen, die toen nog zeilschepen waren, maar al wel voorzien van een stoommachine voor extra aandrijving. Zijn verslag is buitengewoon boeiend en soms humoristisch geschreven over wat hij zoal meemaakte tijdens de zeilreis en welke stunts hij en zijn maats uithaalden. |De nadruk ligt op de zeereis rondom de hoorn van Afrika naar Atjeh op Sumatra, waar Nederland belangen had in o.a. de nootmuskaat-handel.
Wat ik veelzeggend vind is dat hij 5 jaar van huis was geweest en pas toen zijn schip ergens voorbij de Kaapverdische Eilanden in de buurt van Europa begon te komen, er eindelijk contact was met een Nederlands schip met nieuws van thuis. Maar het accent van zijn verslag ligt op wat er in Atjeh gebeurde en waar hij bij betrokken was.
Zijn verslag lezende den ik hij een trauma overgehouden heeft aan wat hij daar meemaakte, in het besef mede-verantwoordelijk te zijn geweest voor de dood van mensen die nooit op deze manier gedood hadden mogen worden. Zoiets draag je levenslang met je mee, het achtervolgt je, en je blijft jezelf vragen stellen, zoals: Mocht ik dit doen? Had ik een keuze? Had ik het anders kunnen doen? Wie is er verantwoordelijk voor wat er gebeurde? Zou ik het weer doen? Wat is er gebeurd met de mensen die daar woonden, maar die het overleefd hebben? Kan ik iets goedmaken? Enfin, talloze vragen die je nachtenlang bezig kunnen houden, maar waar je misschien wel nooit een antwoord op kunt vinden.
Wat me opviel was dat hij zijn reisverslag afbrak na het opschrijven van deze gruwelijke dag in zijn leven. Ik heb hem nooit gekend. Hij was reeds jaren voor mijn geboorte overleden en mijn vader heeft niet veel over hem verteld. Wel hielden mijn ouders zich bezig met genealogie en zo kwamen er steeds meer gegevens en documenten boven water, en zo ook dit ‘dagboek’ van zijn vader, ofwel mijn grootvader.
Mijn vermoeden is dat mijn grootvader Jacobus Roskam het heel belangrijk vond om dat wat hij in Atjeh meemaakte door te vertellen, maar daar heel erg tegenop zag, dus dat hij daarom 30 jaar heeft gewacht om moed te verzamelen alvorens dit aan de eeuwigheid toe te vertrouwen.
Als zijn kleinzoon en een schrijver, beschouw ik het als mijn opdracht om zijn woorden door te geven aan jou. Maar ik wil dat doen zonder veroordeling, hetgeen maar al te makkelijk is om te doen. Maar oordelen of zelfs véroordelen is niet juist om te doen, want ik zou werkelijk niet weten wat ik, staande in zijn schoenen, zou hebben gedaan.
Je kunt zijn verslag hier lezen.
Ik wil toevoegen dat hier sprake is van een voorbeeld van Kiezen voor Vrije Keuze. En ik wil je de volgende vraag stellen: Wat zou jij hebben gedaan als je in zijn schoenen had gestaan?
Daarbij wil ik je meegeven dat je dan uiteraard wel precies hetzelfde meekrijgt dat hij mee had gekregen. Stel je dus voor dat jij, de ziel die jij bent, tijdelijk even plaats mag nemen in zijn lichaam. Je bent aangemonsterd op hetzelfde schip naar Sumatra en als bagage heb je dezelfde ouders, dezelfde opvoeding, en kom je uit het plaatsje Ballum op het eiland Ameland.
Je krijgt dus niet je kennis van de 20e en 21e eeuw mee, maar wel het lichaam van de jonge sterke man. Er is geen t.v., geen telefoon en geen social media. Elektriciteit zoals wij dat kennen moest nog worden uitgevonden door je tijdgenoten Thomas Edison en Nikola Tesla. De twee wereldoorlogen hebben nog niet plaatsgevonden. Er is geen sociaal vangnet. Je hebt amper geld, maar je zit wilt wel in leven blijven.
Scheepvaart is je lust en je leven, je hebt al een schipbreuk meegemaakt, waarbij jij en je kapiteit de enige overlevenden waren. Je besloot aan te monsteren op een schip van de Nederlandse marine. De marine betaalt, geeft onderdak, biedt je een soort van familie en je bent voor enkele jaren onder de pannen. Maar wat je precies moet gaan doen en waar je precies in terecht zult komen, daar heb je geen goed idee van. Maar dat je avonturen mee zult maken staat als een paal boven water. Je zult de armen uit je mouwen moeten steken, maar dat wil je! Je weet op dat moment nog niet dat je uiteindelijk wel vijf jaar van huis zult zijn, en dat je in militaire situaties terecht zult komen, ook al ben je geen militair, maar een matroos aan boord van een stoom/zeilschip van de Nederlandse marine. Als het zover is vechten je maats mee in de militaire acties waarvoor je getekend hebt.
Maar nu de vraag: Als je je volledig in zijn situatie zou kunnen verplaatsen… zou je dan dezelfde beslissingen hebben genomen?
Denk daar eens over na.
Jacobus Roskam
Jacobus Roskam wordt op 4-7-1871 in Ballum (Ameland) geboren als zoon van de ongehuwde moeder Jacoba Roskam. Tijdens de Derde Atjeh-oorlog (1884-1896) was hij als militair met een 12-jarig dienstverband bij de Koninklijke Marine actief betrokken bij de blokkade van de kuststrook van Atjeh door marine aldaar. Hij is in Nederlandsch-Indië ook geplaatst geweest aan boord van het schroefstoomschip (der eerste klasse) Hr. Ms. Atjeh.
Hr. Ms. Atjeh schroefstoomschip der eerste klasse
Onderstaand een beknopte genealogie.
Met dank aan Rob de Redelijkheid voor het bewerken/uitwerken hiervan.
I. Thijs Abrahamse, zeeman, overleden circa 1807.
II. Pieter Thijssen (Tiesen) Roskam, buijtenvaarder, koopvaardijkapitein, verdronken op de
Atlantische Oceaan kort na 20-1-1821, trouwt Ballum 14-1-1802 Lubrichjen (Lopke/
Lobbering) Cornelis Droeviger, geboren Ballum 5-12-1773, overleden Ballum
15-2-1825, dochter van Cornelis Cornelis Droeviger, zeeman, en Seeske Jans.
Uit dit huwelijk:
1. Seeske Pieters Roskam, geboren Ballum 2-12-1806, overleden Ameland 2-10-1846,
trouwt Ameland 23-6-1827 Douwe Dirks de Vries, geboren 14-12-1803, zoon van Dirk
Pieters de Vries en Jantjen Gerbens.
2. Cornelis Pieters Roskam, geboren Ballum 15-4-1815, volgt III.
III. Cornelis Pieters Roskam, geboren Ballum 15-4-1815, landbouwer, overleden Ballum
28-5-1864, trouwt Leeuwarden 11-7-1841 Grietje Aarsen, geboren Leeuwarden
25-1-1818, overleden Alkmaar 4-4-1883, dochter van Jacobus Aarsen en Jantje Jans van
der Veen.
Uit dit huwelijk:
1. Lobberig Roskam, geboren Ballum 14-12-1841.
2. Jantje Roskam, geboren Ballum 14-11-1843.
3. Pieter Roskam, geboren Ballum 14-5-1846.
4. Jacoba Roskam, geboren Ballum 2-5-1848, volgt IV.
5. Carolina Roskam, geboren Ballum 13-12-1850.
6. Thijs Roskam, geboren Ballum 3-2-1853.
7. Gerben Roskam, gebopren Ballum 15-8-1855.
8. Gezina Roskam, geboren Ballum 17-11-1857.
9. Catharina Roskam, geboren Ballum12-8-1860.
IV. Jacoba Roskam, geboren Ballum 2-5-1848, dienstbode, overleden Alkmaar 29-1-1900,
trouwt Alkmaar 13-8-1876 Christoffel Pieters, geboren Hoorn 24-1-1840, bierbrouwers-
knecht, overleden Rotterdam 3-5-1920, zoon van Johannes Pieters en Catharina Kleijn.
Uit haar:
1. Jacobus Roskam, geboren Ballum 4-7-1871, volgt V.
Uit het huwelijk:
1. Johannes Mattheus Pieters, geboren Alkmaar 21-5-1877.
2. Cornelis Pieters, geboren Alkmaar 1879, overleden Alkmaar 21-8-1880.
3. Christiaan Cornelis Pieters, geboren Alkmaar 17-2-1882, overleden Alkmaar 20-2-1882.
4. Christiaan Jacobus Cornelis Pieters, geboren Alkmaar 8-3-1884.
5. Catharina Margaretha Pieters, geboren Alkmaar 19-3-1891.
V. Jacobus Roskam, geboren Ballum 4-7-1871, militair bij de Koninklijke Marine
1887-1899, matroos der eerste klasse, kruier, conciërge ambachtschool, amanuensis
gymnasium, overleden Zeist 2-2-1954, trouwt(1) Alkmaar 11-6-1899 Bregtje Koning,
geboren Alkmaar 8-11-1870, overleden Alkmaar 12-12-1911, dochter van Willem Koning
en Helena van Helden, trouwt(2) Alkmaar 30-5-1912 Mina Meppelink, geboren
Kerkenbosch (Zuidwolde) 3-10-1880, overleden Huis ter Heide 19-6-1961, dochter van
Harm Meppelink en Roelofje Overdijk.
Uit het eerste huwelijk:
1. Helena Roskam, geboren Alkmaar 31-7-1900.
2. Willem Roskam, geboren Alkmaar 15-1-1903.
Uit het tweede huwelijk:
1. Berend Roskam, geboren Alkmaar 13-3-1913.
2. Pieter Roskam, geboren Alkmaar 16-8-1914.
3. Roelina Roskam, geboren Alkmaar 29-1-1917.
4. Herman Roskam, geboren Alkmaar 27-11-1919.
5. Johan Roskam, geboren Alkmaar 4-5-1922.
6. Dirk Roskam, geboren Alkmaar 31-10-1925.
Mina Meppelink, dienstmeid, is eerder getrouwd op 14-5-1904 te Meppel met de timmerman Paulus Ulrich, geboren Smilde 30-9-1879, overleden Meppel 24-8-1907, zoon van Berend Ulrich, brugwachter, en Margien Rozee.
Uit dit huwelijk:
1. Berend Ulrich, geboren Meppel 16-3-1906, overleden Meppel 21-7-1908.
1) Pieter Thijssen Roskam, kapitein van het schip Johanna Margaretha, dat op 3-3-1820 vanuit Den Helder naar Berbice (Nederlands Guiana) vertrekt en daar op 16-11-1820 aankomt. Vandaar zet het schip op 19-1-1821 koers naar Amsterdam, alwaar het nooit arriveert. Ondanks zoektochten naar het schip is er niets van teruggevonden en uiteindelijk wordt aangenomen dat de gehele equipage is omgekomen. Een bijzonderheid is dat twee mensen tegelijkertijd hebben gedroomd dat het schip in de nacht van 9 op 10 maart 1821 is vergaan. Deze droom verschijnt aan een moeder in Nederland en aan haar dochter in Berbice, die als passagiere de heenreis met het schip heeft meegemaakt.
2) Cornelis Cornelis Droeviger, gedoopt Midsland (Terschelling) 11-11-1742, zeeman, overleden Ballum 1801, zoon van Cornelis Jans Droeviger en Lobbrig Pieters, trouwt(2) Hollum (Ameland) 28-3-1773 Seeske Jans, gedoopt Ballum 15-11-1750, overleden Ballum 1793. Twee dochters uit dit gezin trouwen met een Duyvis uit de Zaanstreek, te weten in Oost Zaandam op 30-4-1802 Baukje Cornelis Droeviger, geboren Ballum 5-8-1776, met molenmaker Jacob Cornelis Duijvis, gedoopt Oost Zaandam 10-2-1771, en eveneens in Oost Zaandam op 20-9-1805 Cornelia Cornelis Droeviger, geboren Ballum 22-7-1783, met Dirk Cornelis Duijvis, geboren Oost Zaandam 15-3-1778.
Voeg je koptekst hier toe
Uit het leven van JACOBUS ROSKAM bij de KONINKLIJKE MARINE
Jacobus Roskam, geboren te Ameland,gem. Ballum, prov. Friesland.
den 4 JULI 1871.
Zakboek, uitgegeven 21 September 1887. no 286.
Stamboeknummer 25356.
Op 9 Maart 1888 zijn hen de Krijgsartikelen voorgelezen en dat hij die verstaan heeft, aan boord van Zr. Ms. Wachtschip liggende te Willemsoord.
In dienst den 21 September 1887.
Aangenomen te Amsterdam.
Als Jongen.
Voor de rol van Zr. Ms.Wachtschip te Willemsoord
Voor de tijd van twaalf jaren.
Premie ƒ 30,-
Loopbaan
Jongen ƒ 8,-, 21 September 1887
Lichtmatroos ƒ 10,-, 16 September 1888
Matroos 3de klasse ƒ 14,-, 16 Januari 1890
Vaste Korps ƒ 1,-, 16 Januari 1890
Verhoogde Soldij ƒ 3,50, 16 Januari 1890
Matroos 2de klasse ƒ 18,-, 16 October1891
Vaste Korps ƒ 2,-, 16 October1891
Verhoogde Soldij ƒ 4,50, 16 October1891
Brevet van Kannonier 2de kl. ƒ 2,-, 16 October1893
Certificaat v. goed gedrag ƒ 3,50, 1 November 1895
Matroos 1ste klasse ƒ 22,-, 1 Augustus 1896
Plaatsingen van JACOBUS ROSKAM bij de KONINKLIJKE MARINE
In dienst te Amsterdam. 21 Sept.1887
Geënrolleerd a/b Zr. Ms. Wachtschip te Willemsoord op no 2386. op dato
Naar het Hospitaal te Willemsoord. 8 Oct. 1887
Uit het zelve. 1 Nov. 1887
Over in de rolle 1888 op no 799. 1 Jan. 1888
Bevorderd tot Lichtmatroos … ƒ 10.- per maand 16 Sept.1888
Over in de rolle 1889 op no 699. 1 Jan. 1889
Over in de rolle Zr. Ms. Wachtschip te Batavia. 22 Juni 1889
Aan boord naar de particuliere stoomer Prins van Oranje ter overvoer. 21 dato
Geënrolleerd a/b Zr. Ms. Wachtschip Gedeh op no 1985. 22 Juni 1889
Per SS Prins van Oranje in O.I. gekomen en in ’t genot der
verhoogde soldij ‘a ƒ 2.50 smds 2 Aug. 1889
Overgeplaatst op Zr. Ms. Prins Hendrik der Nederlanden. 5 Aug. 1889
Van Boord. op dato
Aan boord Zr. Ms. Prins Hendrik der Nederlanden op no 1225. 7 Aug. 1889
Bevorderd tot Matroos 3de klasse en de soldij en vh. op f 14.-,
ƒ 3.50 smds gebracht. 16 Jan. 1890
Op genomen in het H.K. schepelingen en in ’t genot der toelage ƒ 1.- smds. 16 Jan. 1890
Naar het hospitaal te Pantah Parakan en over op Zr.Ms. Bali. 31 Aug. 1890
Geënrolleerd a/b Zr. Ms. Bali op no 687 op dato
Geëvacueerd naar Batavia over op Zr. Ms. korvet Gedeh 23 Sept.1890
Aan boord Zr. Ms. Gedeh op no 3242. 2 Oct. 1890
Naar ’t hospitaal op dato uit ’t hospitaal 20 Oct. 1890
Over in de rolle Hr. Ms. Stoomschip Atjeh. 19 Dec. 1890
Naar den part: Stoomer ter overvoer op dato geënrolleerd Hr. Ms. ss Atjeh
op no 672 op dato aan boord. 31 Dec. 1890
Overgeplaatst op Hr. Ms. Panterschip Koning der Nederlanden 7 Jan. 1891
Aan boord Hr. Ms. Koning der Nederlanden op no 1782 op dato
Bevorderd tot Matroos 2de klas en de soldij op ƒ 18.- en ƒ 4.50 smds 17 Oct. 1891
Toel. v.k. gebracht op ƒ 2.- s maands op dato
Over in de rolle Hr. Ms. Stoomschip Van Galen. 22 Febr.1892
Van boord. op dato
a/b Van Galen op no 2647 8 Mrt. 1892
De T.S. opgehouden 26 Mrt 1892
De T.S. ingegaan. 30 April 1892
De T.S. opgehouden. 25 Mei 1892
Overgeplaatst op Hr. Ms. Stoomschip Bonaire en van boord. 25 Aug. 1892
Aan boord Bonaire op no 137. op dato
Over op Hr. Ms. artillerie-instructieschip Aruba. 1 Nov. 1892
Aan boord Hr. Ms. Aruba Geënrolleerd op no 680. op dato
Over op Hr. Ms. Bellona op no 76. 21 Mrt 1893
Brevet van kan. 2kl uitgereikt. 16 Oct. 1893
Brevet geviseerd. 13 Oct.
In genot der toelage `a ƒ 2.- op dato
Over op Hr. Ms. Pantserschip Guinea en van boord. 1 Nov. 1893
Aan boord Hr. Ms. Pantserschip Guinea op no 254 op dato
Naar Het hospitaal 24 Mrt 1894
Uit het hospitaal 27 Mrt 1894
Over in de rolle Hr. Ms. pantserschip Koningin Wilhelmina. 17 April 1894
Aan boord Koningin Wilhelmina op no 81 op dato
Naar het hospitaal Willemsoord 27 Aug. 1894
Uit hetzelve 16 Sept.1894
De Noord Keerkring gepasseerd en in ’t genot der verh.Soldij 29 Oct. 1894
Naar het Mil.hospitaal te Weltevreden 24 Nov. 1894
Uit hetzelve 29 Nov. 1894
Over in de rolle 1895 op no 81 1 Jan. 1894
De toel: v.k. op ƒ 3.- smds gebracht zijnde 5 jaar in het genot dier toelage 16 Jan. 1895
Het Vaste Korps veranderd in een Certificaat van goed gedrag en de toelage
op ƒ 3.50 ’s maands gebracht
1 Nov. 1895
Over in de rolle 1896 op no 95 1 Jan. 1896
Bevorderd tot Matroos 1ste klasse ‘a ƒ 22.- ’s maands 1 Aug. 1896
Over op Hr. Ms. Atjeh 5 Nov. 1896
Van boord op dato
Aan boord Atjeh op no 439 5 Nov. 1896
Ingeschreven in de rol 1897 onder no 75 1 Jan. 1897
Over op Hr. Ms. Van Speijk 1 Mrt 1897
Van boord op dato
Aan boord Hr. Ms. fregat Van Speijk op dato
De verh. soldij opgehouden 22 April 1897
Over op Hr. Ms. fregat Wachtschip te Amsterdam 16 Sept.1897
Van boord 15 Sept.1897
Geënrolleerd op no 1089 op dato
Over in de rol 1898 op no 187 1 Jan. 1898
Over op Hr. Ms. Zeeland 1 Juni 1898
Geënrolleerd Hr. Ms. Zeeland op no 60 1 Juni 1898
Aan boord op dato
Over geplaatst op Hr. Ms. Bellona en van boord 25 Juli 1898
Geënrolleerd a/b Hr. Ms. Bellona op no 396 26 Juli 1898
Naar het hospitaal te Willemsoord 13 Aug. 1898
De daaraan verbonden toelage ‘a ƒ 2.- p/m vervallen
en het Croset van Kanonnier 2de klasse ontnomen 16 Aug. 1898
Over op Wachtschip te Willemsoord 10 Oct. 1898
(ligt in ’t hospitaal)
Geënrolleerd a/b Hr. Ms.Wachtschip te Willemsoord op no 2746 10 Oct. 1898
Uit het hospitaal te Willemsoord 21 Dec. 1898
Over in de rolle 1899 op no 286 1 Jan. 1899
Naar het Hospitaal te Willemsoord 4 Jan. 1899
Uit het hospitaal te Willemsoord 31 Jan. 1899
Ontslagen wegens lichaamsgebreken 16 Mrt 1899
Diensttijd eindigt: 20 September 1899
VERBLIJF TUSSEN DE KEERKRINGEN
Binnen de N.keerkring 12 Juli 1889
In Oost Indië gekomen 2 Augustus 1889
Oost Indie verlaten 13 Maart 1892
Buiten de Z.keerkring 26 Maart 1892
Binnen de Z.keerkring 31 April 1892
Buiten de N.keerkring 25 Mei 1892
Binnen de keerkringen 29 October. 1892
In Oost-Indië aangekomen 21 November 1892
Buiten den Z.keerkring 17 Juni 1895
Blijft in het genot der V.S.
Binnen den Z.keerkring 2 Augustus 1895
Uit O.I. vertrokken 29 Maart1897
Buiten de N.Keerkring 22 April1897
